واکسن‌ها چگونه کار می‌کنند؟
بخش یکم (از سری موضوعات مرتبط با عملکرد و توسعه واکسن)
مقدمه :
در طول تاریخ، انسان موفق به تولید واکسن برای تعدادی از بیماری‌های تهدید کننده، از جمله مننژیت، کزاز، سرخک و فلج اطفال شده است.
در اوایل دهه 1900، فلج اطفال در سراسر جهان شیوع پیدا کرده بود و سالانه صدها هزار نفر را فلج می‌کرد. تا سال 1950 ، دو واکسن موثر علیه این بیماری ساخته شده است. اما واکسیناسیون در بعضی از نقاط جهان هنوز به اندازه کافی رایج نبود که بتواند از شیوع فلج اطفال به ویژه در آفریقا جلوگیری کند. در دهه 1980، تلاش متحد جهانی برای ریشه‌کن كردن فلج اطفال از این سیاره آغاز شد. طی سال‌ها و چندین دهه ، واکسیناسیون فلج اطفال، به صورت روتین و واکسیناسیون جمعی، در همه قاره ها انجام شده است. میلیون‌ها نفر-اکثراً کودکان- واکسینه شده اند.
عملکرد سیستم ایمنی بدن در مقابل پاتوژن‌ها :
پاتوژن‌ها در اطراف ما هستند. (پاتوژن یا ارگانیسم‌های عامل بیماری، یک باکتری، ویروس، انگل یا قارچ است که می‌تواند باعث ایجاد بیماری در بدن شود). هم در محیط پیرامون و هم در بدن.
وقتی فردی مستعد بیماری بوده با ارگانیسم مضری روبرو شود، این موضوع می‌تواند منجر به بیماری و مرگ وی گردد.
محصولات مرتبط
بدن راه‌های زیادی برای دفاع از خود در برابر پاتوژن‌ها دارد. پوست، مخاط و مژک‌های بینی (موهای میکروسکوپی که خرده ریزها را از ریه ها دور می‌کند) همگی به عنوان موانع فیزیکی عمل می‌کنند تا در ابتدا از ورود عوامل بیماری زا به بدن جلوگیری کنند.
آنتی بادی در برابر آنتی ژن:
وقتی پاتوژن بدن را آلوده می‌کند، سیستم دفاعی بدن ما، تحریک شده و پاتوژن مورد حمله قرار گرفته، تخریب یا مغلوب می گردد.
هر پاتوژن از چندین قسمت فرعی تشکیل شده که معمولاً مختص آن پاتوژن و بیماری است که ایجاد می‌کند. به زیرمجموعه‌ای از پاتوژن که باعث تشکیل آنتی بادی می‌شود، آنتی ژن می‌گوییم. آنتی بادی‌هایی که درپاسخ به آنتی ژن تولید شده اند، قسمت مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند. به طوری که می‌توانید آن‌ها را به عنوان سربازان سیستم دفاعی بدن خود در نظر بگیرید. ما در بدن خود هزاران آنتی بادی مختلف داریم. هر آنتی‌بادی یا سرباز در سیستم ما آموزش دیده که یک آنتی ژن خاص را تشخیص دهد. وقتی بدن برای اولین بار در معرض یک آنتی‌ژن قرار می‌گیرد، مدت زمانی لازم است تا سیستم ایمنی پاسخ داده و آنتی بادی مخصوص آن آنتی‌ژن را تولید کند. در این بین، فرد مستعد ابتلا به بیماری است. واکسن سیستم دفاعی را وادار به مبارزه در برابر آنتی ژن می‌کند.
پس از تولید آنتی بادی مخصوص آنتی ژن، آن‌ها با بقیه سیستم ایمنی بدن کار می‌کنند تا عامل بیماری زا از بین رفته و بیماری متوقف شود. به طور کلی آنتی بادی‌های یک پاتوژن در برابر پاتوژن دیگری محافظت نمی‌کنند. مگر در مواردی که دو پاتوژن مانند خویشاوندان بسیار شبیه به هم باشند. هنگامی که بدن در پاسخ اولیه به آنتی‌ژن یک آنتی بادی تولید می‌کند، سلول‌های حافظه آنتی بادی ساز نیز ایجاد می‌کند که حتی پس از شکست پاتوژن زنده می‌مانند. اگر بدن بیش از یک بار در معرض همان پاتوژن مشابه باشد، پاسخ آنتی بادی بسیار سریع‌تر و موثرتر از دفعه اول است. زیرا سلول‌های حافظه آماده پمپاژ آنتی بادی علیه آن آنتی ژن هستند.
یعنی اگر فرد در آینده در معرض پاتوژن خطرناک قرار گیرد، سیستم ایمنی او می‌تواند فورا پاسخ داده و فرد را در برابر بیماری محافظت کند.
عملکرد واکسن‌ها چگونه است:
واکسن‌ها حاوی قسمت‌های ضعیف یا غیرفعال آنتی ژن هستند که باعث ایجاد پاسخ ایمنی در بدن می‌شوند. واکسن‌های جدید به جای خود آنتی ژن، حاوی نقشه تولید آنتی ژن‌ها هستند. صرف نظر از اینکه این واکسن از آنتی ژن تشکیل شده باشد یا از طرح اولیه، این نسخه ضعیف شده باعث ایجاد بیماری در فرد واکسن زده نمی‌شود، اما سیستم ایمنی بدن او را وادار می‌کند تا به همان اندازه‌ای واکنش نشان دهد که اولین بار به پاتوژن واکنش می‌داده است.
بعضی از واکسن ها به چندین دوز، با فاصله چند هفته یا چند ماه،نیاز دارند. در این مورد بعضی اوقات لازم است که به آنتی‌بادی ها و سلول های حافظه اجازه تولید داده شود. به این ترتیب، بدن برای مبارزه با ارگانیسم عامل بیماری خاص، آموزش می یابد و حافظه پاتوژن را ایجاد می‌کند تا در آینده هنگام مواجهه با پاتوژن، فورا با آن مبارزه کند.
ایمنی جمعی :
وقتی شخصی واکسینه می شود، به احتمال زیاد در برابر بیماری هدف محافظت می‌شود. اما همه افراد نمی‌توانند واکسینه شوند. افرادی که بیماری زمینه‌ای ضعیف کننده سیستم ایمنی دارند (مثل سرطان و HIV)،یا به اجزای واکسن حساسیت دارند، نمی‌توانند با بعضی واکسن‌ها واکسینه شوند. اگر این افراد در بین کسانی که واکسینه شده اند زندگی کنند، هنوز هم می‌توان از آن‌ها محافظت کرد. وقتی بسیاری از افراد در جامعه واکسینه می‌شوند، گردش و انتقال برای پاتوژن بسیار سخت می‌شود. زیرا بیشتر افرادی که با آن روبرو می شوند ایمن هستند. بنابراین هرچه افراد بیشتری واکسینه شوند، احتمال بیماری برای کسانی که نمی‌توانند واکسینه شوند کمتر است. این موضوع ایمنی یا مصونیت جمعی نامیده می‌شود.
این امر به ویژه برای افرادی که بیشتر مستعد بیماری‌هایی هستند که ما در برابرشان واکسینه می‌شویم بسیار مهم است. هیچ واکسنی به تنهایی 100٪ محافظت نمی‌کند و ایمنی جمعی از کسانی که نمی توانند واکسینه شوند محافظت کامل نمی‌کند. اما با ایمنی جمعی، این افراد به لطف اطرافیان واکسینه شده، محافظت و مصونیت قابل توجهی خواهند داشت.
واکسیناسیون نه تنها از خود فرد محافظت می‌کند، بلکه از افراد جامعه که قادر به واکسیناسیون نیستند نیز محافظت می‌کند.
ادامه دارد…