سرتیتر مطالب
وجود درد موضعی و مزمن در ناحیه پایین کمر و باسن بسیار اذیت کننده و طاقت فرسا است. این درد مزمن می‌تواند نشانی از آسیب دنبالیچه باشد؛ دنبالچه برجستگی استخوانی انتهای ستون فقرات است که گاه دچار التهاب، تورم یا جابه‌جایی شده و باعث دردهای شدید می‌شود.
در این مقاله قصد داریم ضمن معرفی دقیق علت‌های بروز این درد، به بررسی کامل روش‌های خانگی و پزشکی درمان و جا انداختن دنبالیچه بپردازیم تا بتوانید با شناخت بهتر این درد ناخوشایند، گام‌های موثری برای تسکین و درمان درد دنبالیچه بردارید.
محصولات مرتبط
درباره دنبالیچه بیشتر بدانیم
بطور کلی دنبالچه (به انگلیسی: coccyx) یک آرایش مثلثی شکل از استخوان است که قسمت پایینی ستون فقرات را در زیر یا ادامه استخوان خاجی تشکیل می‌دهد. دنبالچه در واقع نشان دهنده وجود دم باقی مانده در آناتومی بدن است و دقیقاً به همین دلیل است که برخی معتقدند اصطلاح رایج دنبالچه (به انگلیسی: tail bone) به این دلیل برای این قسمت انتخاب شده است. البته برخی نیز معتقدند که نام انگلیسی آن از یک کلمه یونانی به معنای پرنده‌ای که منقار آن به سمت پایین است نشات گرفته است.
بسته به رشد فیزیکی و بدن فرد، دنبالچه ممکن است از سه تا پنج استخوان مختلف تشکیل شود که توسط مفاصل جوش خورده یا نیمه جوش خورده و یا رباط‌های دیسک مانند به هم متصل شده‌اند. در حالی که در گذشته طور دیگری تصور می شد اما مطالعات صورت گرفته نشان می دهند که دنبالچه یک استخوان جامد نیست و دارای حرکت محدودی بین استخوان ها است که توسط مفاصل فیبری و رباط ها اتفاق می‌افتد.
دنبالچه در واقع از طریق مفصل ساکروکسیژیال به ساکروم متصل می شود. در حالت کلی باید گفت که معمولاً حرکت محدودی بین دنبالچه و استخوان خاجی وجود دارد. دنبالچه معمولاً با حرکت لگن و پاها کمی به جلو یا عقب حرکت می کند، برای مثال زمانی که فرد می نشیند یا می ایستد، استخوان های تشکیل دهنده لگن از جمله دنبالچه، اندکی به سمت بیرون و داخل می چرخند تا بتوانند بهتر به تعادل بدن کمک کرده و از آن حمایت کنند.
چرا دنبالیچه درد می گیرد؟
درد دنبالچه که اصطلاحاً به آن کوکسیدینیا نیز گفته می‌شود، دردی است که در داخل و اطراف استخوان مثلثی شکل کوچک که در انتهای ستون فقرات، بالای شکاف باسن و همان قسمتی که دنبالچه نام دارد اتفاق می افتد. اصطلاح دنبالچه از کلمه یونانی فاخته گرفته شده است چرا که بسیار شبیه منقار این پرنده و نوک آن به سمت پایین است. عبارت دینیا یا Dynia نیز به معنای درد؛ بنابراین کوکسیدینیا در لغت به معنای “درد دنبالچه” است.
همانطور که پیش تر به آن اشاره شد، دنبالچه از سه تا پنج مهره یا استخوان به هم جوش خورده تشکیل شده است و زیر استخوان خاجی، در ادامه ستون فقرات قرار دارد، همچنین چندین تاندون، ماهیچه و رباط نیز به آن متصل می شوند. هر دو استخوان دنبالچه و ایسکیال یا همان دو استخوانی که قسمت پایینی لگن را تشکیل می دهند در واقع بخش هایی هستند که وزن فرد را هنگام نشستن تحمل می کنند.
در حالت نشسته، دنبالچه به جای اینکه مستقیم به سمت پایین باشد، کمی خمیده می شود، اما در واقع انحنای بیش از حد آن است که مسئله ای غیر طبیعی بوده و در نتیجه دردناک می شود. درد دنبالچه در واقع از یک درد مبهم تا دردی شبیه به یک ضربه خنجر شدید متغیر است و ممکن است هفته ها، ماه ها یا گاهی اوقات بیشتر نیز طول بکشد. بطور کلی سه رویداد وجود دارد که می تواند باعث بروز درد دنبالچه در افراد شده و جوابی مناسب برای این سوال باشد که چرا دنبالچه درد می کند:
- ترومای خارجی: کبودی دنبالچه، شکسته یا دررفتگی ناشی از زمین یا ضربه خوردن.
- ترومای داخلی: ضربه یا فشار ناشی از زایمان سخت یا نشستن طولانی مدت روی یک سطح باریک یا سخت.
- سایر موارد: عفونت، آبسه و تومور.
البته ذکر این نکته الزامی است که برای یک سوم از مبتلایان به کوکسیدینیا، علت ناشناخته است. درمان درد دنبالچه روش‌های مختلفی دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
علت درد دنبالچه در خانمها
یکی از شایع‌ترین دلایل درد دنبالچه در خانمها، تغییرات هورمونی دوران بارداری است که با افزایش حساسیت، زمینه‌ساز درد در ناحیه دنبالیچه می‌شود. همچنین، وضعیت‌های نامناسب و طولانی‌مدت نشستن، به ویژه در مشاغلی که نیازمند نشستن طولانی‌اند، می‌توانند موجب درد دنبالچه حتی هنگام نشستن شوند. علاوه بر این‌ها، عفونت دنبالچه در زنان می‌تواند به این درد منجر شود. عفونت‌ها می‌توانند به دلیل شرایط بهداشتی نامناسب یا بیماری‌های خاصی که بر ناحیه لگن تاثیر می‌گذارند، ایجاد شوند. در ادامه به درمان درد دنبالچه در زنان به صورت مفصل می‌پردازیم.
علت درد دنبالچه در مردان
درد دنبالچه در مردان می‌تواند ناشی از آسیب‌دیدگی استخوان دنبالیچه بر اثر ضربه یا جاانداختگی باشد. عواملی همچون سقوط یا تصادف، آسیب‌های ورزشی، حمل اجسام سنگین و نشستن‌های طولانی‌مدت روی سطوح سخت می‌توانند منجر به شکستگی یا نیمه دررفتگی این استخوان شده و درد شدیدی را در ناحیه کمر و لگن ایجاد کنند. همچنین عفونت‌ها، تومورهای سرطانی، اختلالات وزن و مشکلات ماهیچه‌ای و تریگرپوینت نیز از دیگر علت درد دنبالچه در مردان محسوب می‌شوند.
درد دنبالچه هنگام نشستن
درد دنبالچه هنگام نشستن می‌تواند ناشی از آسیب یا کج‌شدن استخوان‌های دنبالچه باشد. این استخوان‌های ریز در انتهای ستون فقرات، به دلیل داشتن مفاصل محدودکننده، مستعد آسیب هستند. عواملی مانند سقوط، زایمان، فشارهای طولانی‌مدت هنگام نشستن و ندرتا تومورها، می‌توانند موجب درد در این ناحیه شوند. درمان خانگی درد دنبالچه شامل مسکن‌های غیراستروئیدی، کمپرس گرم و سرد، اجتناب از نشستن طولانی‌مدت و استفاده از بالشتک‌های مخصوص در هنگام نشستن توصیه می‌شود.
در رفتگی دنبالچه
بطور کلی باید گفت که در رفتگی استخوان دنبالچه مشکلی نادر به شمار می آید. همانطور که پیش تر به آن اشاره شد، اغلب مشکلاتی که برای دنبالچه در افراد بروز می کند معمولاً به دلیل فشار، ضربه یا حالات قرارگیری نادرست اتفاق می افتد. اما گاهی ممکن است ضربه یا فشار وارد شده به بدن فرد و دنبالچه او به قدری باشد که موجب در رفتگی یا شکستگی دنبالچه شود.
از جمله علائمی که ممکن است گویای در رفتن دنبالچه یا شکستن دنبالچه در افراد باشد، شامل موارد زیر خواهد بود:
- درد شدید یا سوراخ کننده در دنبالچه.
- درد شدید و وحشتناک در هنگام تغییر حالت از نشسته به ایستادن.
- درد شدید در هنگام نشستن طولانی مدت.
- درد شدید در هنگام اجابت مزاج.
- درد شدید و غیر قابل تحمل در هنگام رابطه جنسی
روش های درمان درد دنبالچه
بطور معمول اکثر افراد بدون انجام هیچ گونه درمان سنگین و خاصی بهبود می‌یابند و طبق بررسی‌های صورت گرفته از کسانی که نیاز به درمان دارند، 90٪ از افراد تنها نیاز به استفاده از داروهای خانگی و استفاده از درمان خانگی دنبالچه دارند، سایر افراد نیز ممکن است به درمان‌های سرپایی و یا جراحی نیاز پیدا کنند. ما در ادامه به بررسی راه‌های کاهش و درمان درد دنبالچه خواهیم پرداخت:
درمان سرپایی درد دنبالیچه
- مسدود کردن منبع عصبی ناحیه یا بلوک عصبی دنبالچه با استفاده از داروهای بی حس کننده و استروئیدها برای کاهش التهاب.
- ماساژ درمانی که معمولا فقط تسکین موقتی ایجاد می‌کند.
- تمرینات کششی و بهبود وضعیت بدن با هدایت فیزیوتراپیست و فیزیوتراپی برای دنبالچه.
- انجام طب سوزنی.
- تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست.
جراحی برای درمان درد دنبالیچه
کوکسیژکتومی جزئی یا همان برداشتن بخشی از دنبالچه البته در موارد بسیار نادر.
کوکسیژکتومی کامل یا همان برداشتن کل دنبالچه البته در موارد بسیار نادر.
زمان نقاهت از کوکسیژکتومی می‌تواند چند ماه یا شاید یک سال طول بکشد. متأسفانه، هیچ تضمینی وجود ندارد که درد حتی در صورت از بین رفتن استخوان از بین برود، البته این مطلب نیز جز موارد نادر خواهد بود.
جا انداختن دنبالیچه
در بحث روش جا انداختن دنبالچه باید گفت که اصولا جا انداختن دنبالیچه در افرادی که دچار در رفتگی دنبالچه شده باشند، عملی است که از طریق مقعد و توسط پزشک و متخصصین این امر در مراکز بهداشتی انجام می‌شود. برخی افراد ممکن است در طول درمان و جا انداختن دنبالچه خود نیاز به فیریوتراپی و یا حتی تزریق پیدا نمایند. این عمل بسیار حساس و دقیق می‌باشد و در برخی موارد ممکن است با جابجایی استخوان خاصی صورت پذیرد.
۷ راه درمان خانگی درد دنبالچه
اقدامات درمانی خانگی برای تسکین درد دنبالچه بسیار مفید هستند. این روش‌های درمانی ساده و غیرتهاجمی می‌توانند بطور قابل توجهی در کاهش درد و بهبود علائم نقش داشته باشند. از جمله مهم‌ترین روش‌های درمان خانگی درد دنبالچه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده از ایرینگ دنبالچه
ایرینگ دنبالچه در واقع اشاره به یک بالش طراحی شده توسط جراح و متخصص دارد که به صورت ارگونومیک طراحی می‌شود تا فشار بر روی نواحی حساس را هنگام نشستن کاهش دهد. استفاده از مموری فوم با کیفیت بالا، همراه با طراحی دایره‌ای بالش که بتواند وزن را به طور یکنواخت توزیع کند تا فشار روی کف لگن و دنبالچه کاهش یابد بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
چسب درد
استفاده از چسب درد یکی دیگر از روش‌های موثر درمان درد دنبالچه در خانه است. چسب‌های درد حاوی موادی مانند منتول، کاپسایسین، کامفر و گلیسیرین هستند که خاصیت خنک‌کنندگی و بی‌حس‌کنندگی دارند. این مواد با ایجاد احساس خنکی و سرما در پوست، باعث کاهش التهاب، درد و تورم در ناحیه دردناک می‌شوند. برای استفاده از چسب درد، کافی است آن را مستقیم روی پوست ناحیه دردناک دنبالچه بچسبانید. توصیه می‌شود چسب را به مدت چند ساعت در جای خود نگه دارید تا اثربخشی بیشتری داشته باشد.
دارو درمانی
یکی دیگر از روش‌های مفید در درمان خانگی درد دنبالچه، استفاده از داروهایی است که خاصیت مسکن و ضدالتهاب دارند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن با کاهش التهاب و درد در ناحیه آسیب‌دیده، باعث تسکین درد می‌شوند. همچنین برخی داروهای ضد تشنج و ضدافسردگی نظیر لیدوکائین نیز از طریق اثر بر روی اعصاب و کاهش انتقال حس درد مفید هستند.
ورزش
انجام منظم ورزش‌هایی که کشش و انعطاف‌پذیری عضلات ناحیه لگن و دنبالچه را افزایش می‌دهند، بسیار برای درمان و کاهش درد دنبالچه مفید است. ورزش‌هایی مانند یوگا، شنا، پیاده‌روی در آب یا ورزش‌های هوازی، با بهبود جریان خون و کاهش التهاب در ناحیه دنبالچه، به تسکین درد کمک زیادی می‌کنند.
دوش آب گرم یا استفاده از کمپرس گرم پس از روزهای ابتدایی
استفاده از گرما درمانی روش موثری در درمان درد دنبالچه در خانه است. پس از چند روز از بروز درد و التهاب در ناحیه دنبالچه، می‌توان از روش‌هایی نظیر حمام آب گرم و قرار دادن کیسه آب گرم به عنوان کمپرس گرم بر روی ناحیه دردناک استفاده نمود. گرما درمانی با افزایش جریان خون به ناحیه دردناک و تسریع در بهبود آسیب‌های بافت نرم و التهاب، به کاهش درد دنبالچه کمک می‌کند.
استفاده از کمپرس سرد
در روزهای اولیه بروز درد و التهاب در ناحیه دنبالیچه، استفاده از کمپرس سرد بسیار موثر است. قرار دادن کمپرس سرد بر روی ناحیه دردناک با کاهش التهاب و درد در این ناحیه، باعث تسکین درد دنبالچه می‌گردد. البته استفاده بیش از حد از کمپرس سرد می‌تواند به بافت‌های پوست آسیب برساند، بنابراین توصیه می‌شود پس از ۱۰-۱۵ دقیقه باید کمپرس را برداشت.
پوشیدن لباس گشاد
پوشیدن لباس‌های گشاد یکی از راهکارهای مفید در درمان درد دنبالچه در خانه است. لباس‌های تنگ و چسبان می‌توانند فشاری بر دنبالچه وارد کنند و درد را بدتر کنند، اما لباس‌های آزاد و گشاد، فشار بر دنبالچه را کاهش داده و احتمال التهاب عصب آن را پایین می آورند. بنابراین پوشیدن لباس‌های نرم و گشاد می تواند در کاهش درد دنبالچه مفید باشد، البته همراه با سایر روش های درمانی.
3 ورزش برای درد دنبالچه
نرمش و ورزش اغلب می‌تواند درمان مناسبی برای بسیاری از بیماری‌های مفصلی و استخوانی از جمله درمان درد دنبالچه در بدن باشد. در اینجا نیز ورزش و تمریناتی وجود دارد که می‌تواند به رفع مشکل درد دنبالچه کمک نمایند:
حرکت ژست کودک یا Child’s Pose
این حرکت به تقویت عضلات لگن، تحریک جریان خون در اندام‌های لگن و کشش کمر کمک می‌کند. این حرکت همچنین به سیستم عصبی اجازه می‌دهد تا دوباره تنظیم شده و بدن به درستی عمل کند.
هنگامی که این حرکت با زانوهای نزدیک به هم انجام می‌شود، به تسهیل هضم و ریلکسی اندام‌های داخلی کمک می‌شود. در این حرکت فرد باید روی زانوهای خود نشسته و سپس بر روی زانوها و شکم خود خم شود، پیشانی را روی زمین بگذارد و دست‌ها را به شکل مستقیم به جلو و روی زمین قرار دهد.
حرکت ژست کمان یا Bow Pose
این حرکت یک تمرین کششی ملایم است که به تقویت هم‌زمان پشت، عضلات دنبالچه و تاندون‌ها کمک می‌کند. حالت کمان برای مبتدیان مناسب است زیرا خطر کمتری برای آسیب در ستون فقرات کمری فرد را به همراه دارد. حرکت کمان فواید زیادی برای رفع مشکل درد دنبالچه و درمان درد دنبالچه دارد همچنین با مراقبت خوب از غدد فوق کلیوی، استرس و اضطراب را نیز کاهش می‌دهد. در این حرکت فرد به روی شکم خود دراز می‌کشد و سعی می‌کند از پشت، با دستان خود تیغه بیرونی پنجه پاها را به سمت دستان خود بکشد.
حرکت ژست گربه-گاو یا Cat-Cow Pose
این یک حرکت پویا است که به گرم کردن ستون فقرات در هر نقطه از تشک یا خارج از تشک کمک می‌کند. این حرکت هماهنگ شده با تنفس، فواید متعددی برای سلامتی و از جمله درمان درد دنبالچه دارد و به گردش خون دیسک بین مهره ها کمک می‌کند.
در این حرکت افراد باید کف دو دست و زانوها را روی زمین گذاشته یا اصطلاحا به شکل چهار دست و پا قرار بگیرند و سعی کنند ستون فقرات خود را به سمت بالا گرد نمایند.
فیزیوتراپی برای جا انداختن دنبالچه
فیزیوتراپی یکی از موثرترین روش‌های درمان درد دنبالچه‌ای است که پاسخگوی درمان‌های خانگی نبوده‌اند. روش‌هایی مثل امواج اولتراسوند، گرما و سرما درمانی، لیزر، میدان‌های مغناطیسی، تحریک عضلانی، تزریق داخل عضله و غیره به‌کار می‌روند. این روش‌ها با بهبود جریان خون، تقویت عضلات، کاهش التهاب و درد عصبی به جا اندازی دنبالچه و تسکین درد آن کمک می‌کنند. پیگیری تمرینات توصیه‌شده توسط فیزیوتراپ پس از دوره درمان نیز در پیشگیری از عود مهم است.
جا انداختن دنبالیچه در خانه
جا انداختن دنبالچه در خانه با استفاده از تمرینات ویژه‌ای امکان‌پذیر است. ابتدا باید با ماساژ ملایم ناحیه دنبالچه، عضلات را آماده کرد. سپس با حرکات کششی آرام اطراف دنبالچه می‌توان به جا انداختن آن کمک کرد. همچنین استفاده از توپ و گذاشتن آنها زیر ناحیه دنبالچه در حالت درازکش و فشار آرام آن به سمت پایین، باعث جابه‌جایی دنبالچه شود که باید توسط فرد با تجربه درمان دنبالچه با انگشت انجام شود.
مراقبت بعد از جا انداختن دنبالیچه
برای پیشگیری از بازگشت درد دنبالچه پس از جااندازی آن، رعایت نکات زیر ضروری است:
- استفاده از وسایل مناسب حین فعالیت‌هایی که احتمال آسیب‌دیدگی وجود دارد.
- پرهیز از نشستن‌های طولانی، تغییر وضعیت به صورت مداوم و قرار ندادن فشار بر روی دنبالچه
- استفاده از بالشت‌های مخصوص زیر باسن با سوراخ وسط برای توزیع فشار و کاهش احتمال درد
با رعایت این نکات به صورت مداوم، می‌توان از بازگشت درد دنبالیچه پیشگیری کرد. اصلاح عادت‌های نشستن و پوشیدن لباس نرم و گشاد نیز ضروری است.
تشک برای درمان درد دنبالچه
استفاده از بالشتک برای دنبالچه نیز می‌تواند در بحث نحوه درمان دنبالچه موثر به نظر برسد. استفاده از بالش دونات یا بالش مخصوص تسکین درد و تشک برای دنبالچه می‌تواند تا حد زیادی به کاهش درد دنبالچه کمک نماید.
پماد برای درمان درد دنبالچه
بطور کلی باید گفت که داروهای ضد التهابی و غیر استروئیدی می‌توانند به کاهش درد و علائم بیماری‌هایی نظیر درد دنبالچه کمک کنند. از جمله پمادهایی که می‌توان برای کاهش چنین دردهایی معرفی کرد، پماد پیروکسیکام می‌باشد که تقریبا در تمام داروخانه‌ها موجود و قابل دسترس می‌باشد.
مسکن برای درد دنبالچه
بطور معمول و در زمان بروز دردهای مفصلی و استخوانی می‌توان از مسکن‌های عمومی، ضد التهابی و غیر استروئیدی برای درمان درد دنبالچه استفاده نمود. از جمله داروهایی که می‌توان در این زمینه استفاده نمود می‌توان به ایبوپروفن، ناپروکسن و ژلوفن اشاره نمود. البته برخی افراد نیز با درمان‌های خانگی درد دنبالچه موافق بوده و استفاده از نمک داغ یا زنجبیل را پیشنهاد می‌کنند.
نحوه ماساژ دنبالچه
بطور معمول ماساژ و دستکاری بافت نرم روی عضلات و رباط‌های اطراف دنبالچه می‌تواند به کاهش درد در افرادی که از درد استخوان دنبالچه رنج می‌برند کمک کند چرا که اغلب بروز درد دنبالچه در افراد می‌تواند بر اثر قرار گرفتن در موقعیت‌های اشتباه نشستن اتفاق بیفتد.
همچنین ماهیچه‌های منقبض در این ناحیه می‌توانند فشار بیشتری بر روی رباط‌ها و مفصل ساکروکوکسیژیال وارد کنند و تحرک آن را محدود کنند یا دنبالچه را بکشند و نهایتا موجب بروز درد در این ناحیه شوند. بهترین کار در بحث آموزش ماساژ دنبالچه می‌تواند این باشد که فرد ابتدا به پشت خود بخوابد و پاها را در امتداد بدن روی زمین قرار دهد. حالا فرد می‌تواند با خم کردن یکی از زانوهای خود به داخل شکم و کشیدن آن به سمت مخالف، کشش را در بدن و ناحیه دنبالچه خود حس نماید.
اگر قرار است ماساژ را بر روی شخص دیگری انجام دهیم بهترین کار این است که از وی بخواهیم بر روی شکم خود دراز بکشد، سپس به آرامی شروع به ماساژ و دوران دست بر روی ناحیه میان استخوان خاجی و استخوان دنبالچه نمائیم و به نوعی درمان دنبالچه با انگشت را بر روی او انجام دهیم.
جمع بندی
درد دنبالیچه به دلایل مختلفی بموجود می‌آید، بررسی علت بوجود آمدن این درد می‌تواند در درمان موثر کمک کننده باشد. در این مقاله به انواع روش‌های درمان درد دنبالچه و جا انداختن دنبالیچه از جمله انواع ورزش‌های خانگی و استفاده زا لوازم کاهش درد پرداختیم.
